Hoe herken je fake news?

30/4/2020

In deze digitale tijd waarin informatie van alle kanten op ons afkomt, is niet alleen een vaccin tegen het coronavirus nodig, maar is ook betrouwbare informatie over het virus van essentieel belang. Betrouwbare informatie zorgt er bijvoorbeeld voor dat mensen binnen blijven en sociale afstand nemen om de verspreiding van het virus in te perken.

‍

Helaas verschijnt er op internet en vooral op sociale media veel informatie die niet betrouwbaar is of een verkeerd beeld geeft over de huidige situatie. Denk hierbij aan amateuristische analyses en misleidende grafieken, maar ook aan gezondheidsadviezen die niet (voldoende) wetenschappelijk zijn onderbouwd. In deze blog leggen we je uit hoe je deze ‘Fake News’ kunt herkennen en kritisch kan kijken naar data en gezondheidstips.

Fake News tijdens de corona crisis

Fake News, ook wel misinformatie genoemd, komt in verschillende vormen. Op de website van de Wereldgezondheidsorganisatie worden een aantal corona-mythes uitgelegd, voornamelijk gezondheid gerelateerd. Voor veel mensen zijn deze claims vanzelfsprekend niet waar, bijvoorbeeld complottheorieën dat 5G mensen vatbaarder maakt voor het coronavirus. Ander nepnieuws is meer van politieke aard, zoals dat Obama het virus aan China verkocht schijnt te hebben, wat ook voor de hand ligt dat dit niet waar is. Maar heel veel nepnieuws ligt dicht tegen de waarheid aan en is heel geloofwaardig, of bevat veel waarheden maar met daarbij verkeerd getrokken conclusies.

‍

In onze eerdere blog over onvolledige informatie gaven we al aan dat analyses met positief geteste personen moeilijk te interpreteren zijn, omdat het aantal positief geteste personen maar een subgroep is van het totale aantal besmette personen in een populatie. Het devies? Laat de conclusies over bijvoorbeeld spreiding van een ziekte en over besmettingskansen en overlijdenrisico’s over aan epidemiologen, wetenschappers gespecialiseerd in dit vakgebied. Deze data heeft namelijk veel onzekerheden, zeker als dit wordt veralgemeniseerd naar populaties of zelfs naar andere landen.

Is misinterpretatie ook een vorm van Fake News?

Een oorzaak van misinterpretatie kan de weergave van data zijn. Veel landkaarten op internet bijvoorbeeld geven het totale aantal besmettingen aan met een rode kleurstelling in besmette gebieden: hoe donkerder de kleur, hoe meer positief geteste personen in dat gebied. Deze weergave houdt echter geen rekening met de grootte van een gebied en het aantal inwoners. Zo zal een dichtbevolkt gebied sneller een donkere kleur hebben, terwijl het relatieve aantal besmettingen in dat gebied nog geen eens zo hoog is in vergelijking met meer dunbevolkte gebieden. Beter is het te corrigeren voor het aantal inwoners, zo rapporteert het RIVM sinds 17 maart het aantal besmettingen per 100.000 inwoners in een gebied. De gebruikte rode kleur in landkaarten geeft de lezer mogelijk het idee dat een besmetting dodelijk is, terwijl dit in ongeveer 96% van de besmettingen niet het geval is. Om deze reden heeft het RIVM besloten een neutrale kleurstelling, tussen blauw en grijs, te gebruiken.

In verschillende sociale mediaberichten wordt corona vergeleken met andere ziekten, zoals de gewone griep en de Ebola uitbraak in 2014. Helaas weten we nog te weinig over het verloop van corona om hier een uitspraak over te doen en is het aantal doden bijvoorbeeld gedeeltelijk afhankelijk van het aantal bedden beschikbaar op de IC. Een internist uit Londen verklaarde in deze video dat het grootste nepnieuws is dat alleen oude of zieke mensen worden geraakt door het coronavirus, gebaseerd op de opnames in de IC in Engeland. Ook jonge, gezonde personen worden getroffen door het virus en kunnen heel ziek worden, alleen lijdt dit vaak niet tot een overlijden.

Fake news herkennen

Wat is het probleem van nepnieuws? Het merendeel van het nepnieuws wordt gebruikt om emoties uit te lokken: om paniek te zaaien of juist aan te geven dat de situatie allemaal wel meevalt, daarmee krijgt de post veel aandacht. Ook kunnen visualisaties en landkaarten door hackers gebruikt worden om je computer binnen te komen. Nieuwsberichten over medicijnen die corona kunnen voorkomen of genezen, zorgen ervoor dat deze medicijnen opraken voor mensen die het echt nodig hebben voor andere ziekten.

‍

Zie je een nieuwsbericht online wat inspeelt op je emotie, waardoor je paniek voelt of angst? Deel dit niet gelijk met al je connecties: lees eerst kritisch verder en kijk of de inhoud klopt. Volg daarbij dit 10-stappenplan:

Lees je in over de ziekte: wat zijn de kenmerken? Hoe verspreid het zich? Als je zelf de bekende informatie weet, kun je nieuwe informatie beter beoordelen.

Negeer berichten die gaan over het ontstaan van corona, vaak zijn dit complottheorieën, bijvoorbeeld dat de uitbraak gepland is.

Nepnieuws berichten hebben vaak een pakkende titel, waardoor je deze makkelijk deelt op sociale media, zonder echt goed en kritisch de onderliggende argumentatie te lezen.

Zoek naar de gebruikte bronnen in een nieuwsbericht. Veel data over het coronavirus is nog onbekend, bijvoorbeeld hoe de ziekte zich verspreid en hoe besmettelijk het is. In Nederland geven het RIVM en stichting NICE de officiële data vrij en wereldwijd wordt er vaak gebruik gemaakt van data van het WHO, de John Hopkins University en worldometers.info.

Kijk kritisch naar de titel, beschrijving en assen van grafieken en ook naar de verdeling van de getallen op de assen

Kijk naar de auteur van de post: artsen, onderzoekers en epidemiologen kunnen beter betrouwbare en gegronde uitspraken en adviezen geven dan ieder ander. Schrijft de auteur bijvoorbeeld vaker over dit onderwerp?

Gebruikt de schrijver betrouwbare informatie, bijvoorbeeld door te refereren naar overheidsbronnen of publicaties? Kun je de informatie ook daadwerkelijk vinden op andere websites?

Bij gebruik van foto’s in de blogpost: controleer de omgeving van de foto, kijk bijvoorbeeld eens naar dit voorbeeld: een foto gemaakt in Duitsland en vervolgens gebruikt om te laten zien dat in China de doden op de straat liggen

Kijk ook eens naar de domeinnaam van de website die je bezoekt, de accountnaam van de sociale media post of het e-mailadres waarvan je het nieuwsbericht hebt ontvangen

Ben je nog steeds niet zeker? Er zijn tal van websites waarbij je een nepnieuws check kan doen, zoals de Wereldgezondheidsorganisatie, FactCheck.org en Politifact.com. Kijk ook eens op het account: @Fullfact

Samenvatting

De bovenstaande punten werden samengevat in een RTL-Nieuws artikel door Peter Burger, factchecker en docent nieuwe media aan de Universiteit Leiden. Hij vatte het samen tot de HALT methode:

Ho!
Analyseer de bron
Lokaliseer betere berichtgeving
Traceer de oorspronkelijke context van het nieuws

En mocht je er nu echt niet uit komen, neem dan contact met ons op: mogelijk kunnen wij je helpen de data en conclusies te interpreteren of je in contact brengen met artsen, onderzoekers en/of epidemiologen. Daarnaast hebben we een quiz gemaakt om jouw kennis en vaardigheden te toetsen op https://digitalewereld.shinyapps.io/Quiz/

Gemaakt door Margreet Vonk Noordegraaf werkzaam bij trainee.nl detacheringsbureau gespecialiseerd in Business Analytics & Data Science

Bronnen: